Czym zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy? Organ powołany do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy

Każdy pracodawca ma szereg obowiązków, a w zakresie przestrzegania prawa pracy może zostać skontrolowany przez Państwową Inspekcję Pracy. Co to jest Państwowa Inspekcja Pracy? Czym zajmuje się ta instytucja? I jak napisać skargę do PIP na pracodawcę, który ignoruje zasady bezpieczeństwa i higieny pracy? Tego dowiesz się z poniższego artykułu.

Państwowy organ powołany do kontroli i przestrzegania prawa pracy – czym jest PIP i jakie są jego funkcje?

Chociaż pracodawcy mają świadomość funkcjonowania Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), to nie wszyscy potrafią wymienić obszary działania tej instytucji. A jak się okazuje, jest ich sporo. Co to Państwowa Inspekcja Pracy i czym się zajmuje? To organ powołany do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy przez pracodawców. Głównym obszarem zainteresowania PIP są przepisy o legalności zatrudnienia, wynagrodzeniu oraz bezpieczeństwie i higienie pracy.

Przeprowadzając kontrolę w firmie zatrudniającej pracowników, inspektorzy PIP mogą skontrolować, czy:

• pracownicy posiadają aktualne badania lekarskie, odbyli wstępne szkolenie BHP i są zatrudnieni legalnie – inspektorzy PIP sprawdzają też zatrudnienie cudzoziemców;
• pracownicy otrzymali środki ochrony osobistej, obuwie robocze czy rękawiczki BHP – gdy wymagają tego warunki na stanowisku pracy;
• pracodawca opłaca składki na Fundusz Pracy i spełnia obowiązki w zakresie zawierania umów o prowadzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK), w tym dokonuje wpłat do PPK.

Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy polegają m.in. na poinformowaniu właściwego okręgowego inspektora Państwowej Inspekcji Pracy. Dlaczego? PIP podejmuje działania polegające na zapobieganiu i ograniczaniu zagrożeń w środowisku pracy, bada też okoliczności i przyczyny niektórych wypadków, do których doszło w zakładach pracy. Do obowiązków Państwowej Inspekcji Pracy należy też weryfikacja, czy pracodawca stosuje środki mające na celu zapobieganie wypadkom przy pracy.

Podstawy prawne Państwowego Inspektoratu Pracy – kto sprawuje nadzór nad PIP?

Odpowiedź na to pytanie znajduje się w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. Z tego aktu prawnego wynika, że Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi, a nadzór nad nią – w zakresie przestrzegania prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia i działalności samego PIP – sprawuje Rada Ochrony Pracy z 4-letnią kadencją. W skład Rady Ochrony Pracy wchodzi 30 członków, których powołanie i odwołanie leży w kompetencjach Marszałka Sejmu.

Kim są członkowie Rady? Wybiera się ich spośród szerokiego grona kandydatów. Mogą nimi być m.in. posłowie, senatorowie oraz osoby wskazane przez organizacje pracodawców i organizacje zajmujące się zagadnieniem ochrony pracy. Jak wynika z przepisów, co do zasady członkiem Rady nie może być pracownik Państwowej Inspekcji Pracy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy taki pracownik korzysta z urlopu bezpłatnego, który został mu udzielony w celu wykonywania funkcji z wyboru.

Funkcja inspektorów pracy w PIP – jakie prawa i obowiązki wiążą się z tym stanowiskiem?

Głównym zadaniem inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy jest przeprowadzanie kontroli w podmiotach zatrudniających pracowników. Aby inspektorzy pracy mogli realizować to zadanie, przyznano im szerokie uprawnienia. W toku postępowania kontrolnego inspektorzy pracy – co wynika bezpośrednio z ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy – mogą choćby:

• swobodnie wejść na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotu, u którego przeprowadzana jest kontrola;
• przeprowadzić oględziny m.in. obiektów, pomieszczeń oraz maszyn i urządzeń;
• przesłuchiwać pracowników – dotyczy to również osób współpracujących z podmiotem w oparciu o umowy inne niż umowa o pracę;
• żądać okazania dokumentów dotyczących np. budowy zakładu pracy;
• żądać okazania akt osobowych pracowników – dotyczy to również dokumentów osób, które wykonują pracę na podstawie umów innych niż umowa o pracę.

Inspektorzy PIP mogą utrwalać przeprowadzane czynności za pomocą urządzeń do tego służących. Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy umożliwia im również skorzystanie z pomocy biegłych, specjalistów i akredytowanych laboratoriów.

Uprawnienia i zadania Okręgowych Inspektoratów Pracy – prawo do przeprowadzenia kontroli o każdej porze dnia i nocy

Aby realizować swoje zadania, Państwowa Inspekcja Pracy jest uprawniona do przeprowadzania kontroli w zakładach pracy – mowa o kontrolach zarówno zapowiedzianych, jak i niezapowiedzianych. Te drugie jeszcze do niedawna nie były takie oczywiste, a powodem były zapisy znajdujące się w innym akcie prawnym – ustawie Prawo przedsiębiorców. Tymczasem to właśnie podczas kontroli przeprowadzanej bez uprzedzenia inspektorzy mogą wychwycić nieprawidłowości, np. zauważyć, że pracownikom nie zostały wydane artykuły BHP (środki ochrony osobistej).

Chociaż inspektorzy PIP mogą przeprowadzić kontrolę bez uprzedniego informowania pracodawcy, to mają pewne obowiązki – muszą:

• okazać legitymację służbową, która potwierdza tożsamość inspektora – przed przystąpieniem do rozpoczęcia kontroli;
• przedstawić upoważnienie do przeprowadzenia kontroli – musi ono zawierać wymagane informacje, w tym pouczenie kontrolowanego podmiotu o jego prawach i obowiązkach;
• doręczyć kontrolowanemu w terminie do 7 dni od podjęcia kontroli upoważnienie do przeprowadzenia kontroli – gdy okoliczności uzasadniały podjęcie niezwłocznej kontroli.

Inspektorzy pracy nie mogą samodzielnie wystawiać upoważnień do przeprowadzania kontroli – to kompetencje przede wszystkim Głównego Inspektora Pracy i jego zastępców. Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli wystawić może też każdy okręgowy inspektor pracy i jego zastępca oraz nadinspektor pracy (kierownik oddziału).

Pracodawca łamiący prawa pracowników – jak napisać skuteczną skargę do Państwowego Inspektoratu Pracy?

Nieprawidłowości w zakładach pracy są wychwytywane nie tylko przez inspektorów podczas zapowiedzianych lub niezapowiedzianych kontroli – często informują o nich sami pracownicy. Jak powinno wyglądać zgłoszenie do Państwowej Inspekcji Pracy? Skarga może zostać wniesiona na piśmie. Taki dokument powinien zawierać pewną pulę informacji – są to:

• podstawowe dane osoby, która składa skargę – imię, nazwisko i adres zamieszkania;
• dane pracodawcy – nazwa i adres zakładu pracy;
• przedmiot skargi – należy wskazać, jakiego naruszenia w zakresie prawa pracy dopuścił się pracodawca (np. nie zaopatrzył pracownika w środki ochrony osobistej).

Jak napisać skargę do PIP? Pismo skierowane do Państwowej Inspekcji Pracy powinno zostać podpisane. Jeżeli skarga jest wnoszona w postaci elektronicznej, skorzystać można z kwalifikowanego podpisu elektronicznego, profilu zaufanego lub podpisu osobistego.

Pracownicy, którzy zaobserwowali nieprawidłowości w zakładzie pracy, mogą zastanawiać się, czy warto złożyć skargę do PIP. Zdecydowanie tak, ponieważ uchybienia mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Z drugiej strony pojawiają się wątpliwości – czy pracodawca dowie się, kto poinformował PIP o konieczności przeprowadzenia kontroli? Przepisy w tym zakresie są jednoznaczne – inspektor pracy nie może ujawnić kontrolowanemu pracodawcy, że kontrola jest wynikiem otrzymania przez PIP skargi. Również dane osoby, która złożyła skargę, są chronione – chyba że wyrazi ona zgodę na ich ujawnienie. Taka zgoda musi mieć formę pisemną.

Pozytywny wynik kontroli czy wykazanie nieprawidłowości? Kary pokontrolne wystawiane przez PIP

Z każdej kontroli przeprowadzonej w zakładzie pracy sporządza się protokół kontroli lub notatkę – gdy inspektor nie stwierdził żadnych uchybień. Jeżeli kontrola wykazała nieprawidłowości, ale nie są one poważne, inspektor może zastosować tzw. wystąpienie – nakaz usunięcia uchybień. Gdyby z kolei pracodawca naruszył przepisy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, inspektor pracy musi wdrożyć postępowanie mandatowe i jednocześnie wystąpić z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych. O nieprawidłowościach muszą zostać powiadomione też inne instytucje (np. ZUS).

Z ustawy Kodeks pracy wynika, że osoba, która nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny. Wysokość tej kary wynosi od 1000 do 30 000 zł.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
• Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców