Ocena ryzyka zawodowego - metody, identyfikacja i cele prewencji w miejscu pracy

Według Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten powinien być realizowany m.in. przez zapobieganie zagrożeniom, właściwą organizację pracy, stosowanie niezbędnych środków ochrony zbiorowej i artykułów BHP oraz odpowiednie przeszkolenie pracowników.

By było to możliwe, konieczna jest identyfikacja zagrożeń mogących spowodować uszczerbek na zdrowiu lub pogorszenie się stanu zdrowia oraz ocena możliwości ich wyeliminowania. Prowadzące do tego działania określa się mianem oceny ryzyka zawodowego. Na czym konkretnie ona polega? O tym piszemy poniżej.

Zapewnienie bezpiecznych i zdrowych warunków pracy dla pracowników

Ocena ryzyka zawodowego ma na celu zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników. Polega na systematycznym badaniu wszystkich aspektów pracy w celu identyfikacji zagrożeń występujących w środowisku pracy, oceny ich potencjalnego wpływu na zdrowie pracowników oraz optymalnego rozmieszczenia wyposażenia takiego jak apteczki BHP. Ważne jest też ustalenie tego, czy zagrożenia te można wyeliminować lub zminimalizować.

Działania z zakresu oceny ryzyka zawodowego powinny mieć ciągły charakter ciągły. Dzięki temu możliwe jest regularne aktualizowanie stosowanych środków ochronnych oraz metod pracy. Pracodawca zobowiązany jest nie tylko do jednorazowego przeprowadzenia oceny, ale też do regularnego monitorowania i wdrażania odpowiednich rozwiązań redukujących zdiagnozowane ryzyko.

W identyfikacji ryzyka zawodowego powinni brać udział pracownicy. Ich włączenie w ten proces zwiększa świadomość dotyczącą istniejących zagrożeń i angażuje w realizację eliminujących je działań. Pozwala też pracodawcy dokładniej określić zagrożenia lub dobrać środki ochrony i akcesoria takie jak buty robocze trzewiki.

Jak z wyprzedzeniem skutecznie identyfikować zagrożenia w miejscu pracy?

Skuteczna identyfikacja zagrożeń w miejscu pracy wymaga systematycznego podejścia oraz zaangażowania wszystkich pracowników danego zakładu. Znaczenie ma przede wszystkim prowadzenie regularnych przeglądów stanowisk pracy z analizą wszystkich aspektów związanych z wykonywaniem poszczególnych zadań. Analiza tego typu powinna obejmować ocenę bezpieczeństwa procedur, używanych narzędzi i maszyn oraz środowiska pracy.

Konieczne jest też wdrożenie odpowiednich procedur identyfikacji zagrożeń. Te mogą dotyczyć czynników zarówno fizycznych, chemicznych lub biologicznych, jak i psychospołecznych. Ich wykrycie i wyeliminowanie wymaga więc działań prowadzonych na wielu polach i holistycznego podejścia do kwestii bezpieczeństwa w zakładzie. Wielu pracodawców decyduje się też na wykorzystanie nowoczesnych technologii, takich jak analiza ryzyka przy użyciu specjalistycznego oprogramowania lub sztucznej inteligencji.

Metody ilościowe i jakościowe oceny ryzyka zawodowego

Metody oceny ryzyka zawodowego można podzielić na jakościowe i ilościowe. Do tej pierwszej grupy zalicza się m.in.:

• opisanie zagrożeń i ich potencjalnych skutków bez użycia zaawansowanych narzędzi matematycznych – np. praca spawacza wiąże się z ryzykiem oparzeń, którym zapobiega bluza spawalnicza trudnopalna. Ta technika znajduje zastosowanie tam, gdzie niemożliwe lub niepotrzebne jest dokładne obliczenie prawdopodobieństwa wystąpienia konkretnych zdarzeń;

• tworzenie macierzy ryzyka: użycie prostych tabel do oceny i klasyfikacji ryzyka na podstawie prawdopodobieństwa i skali potencjalnych skutków. Przykładem jest metoda RISC SCORE, w ramach której ocenia się ryzyko na skali (np. od niskiego do wysokiego) w zależności od kombinacji prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia i jego ewentualnych konsekwencji;

• tworzenie listy kontrolnej (checklist): polega na systematycznej kontroli różnych aspektów pracy według wcześniej przygotowanej listy zagrożeń takich jak krytyczne z punktu widzenia BHP substancje niebezpieczne.

Do metod ilościowych zalicza się z kolei:

• analizę ilościową ryzyka: wykorzystuje statystyczne i matematyczne modele do dokładnego wyliczenia prawdopodobieństwa i skutków zagrożeń. Najczęściej stosowane są metody drzewa błędów (FTA) i drzewa zdarzeń (ETA), które pozwalają na precyzyjną ocenę ryzyka poprzez modelowanie różnych scenariuszy zdarzeń;

• metoda FMECA (Failure Mode, Effects, and Criticality Analysis): analizuje potencjalne awarie systemu, ich przyczyny i skutki oraz ocenia ich skalę. Każde zdarzenie jest oceniane pod kątem jego wpływu na bezpieczeństwo;

• metoda PHA (Preliminary Hazard Analysis): wykorzystuje dane liczbowe do wstępnej oceny ryzyka związanego z nowymi projektami lub wdrażanymi procesami. Umożliwia identyfikację i ocenę ryzyk na wczesnym etapie, aby wdrożyć odpowiednie środki zapobiegawcze.

Jak skutecznie wybrać metodę oceny ryzyka zawodowego?

Wybór odpowiedniej metody oceny ryzyka zawodowego ma ogromny wpływ na skuteczność zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Trafność podjętej decyzji w dużej mierze uzależniony jest od zrozumienia specyfiki zakładu – zwłaszcza warunków pracy i zagrożeń. Ważne jest, aby metoda oceny ryzyka była dostosowana do specyficznych potrzeb i charakterystyki danego środowiska.

Wybór metody powinien uwzględniać też rodzaj zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Proste, dobrze znane zagrożenia mogą być oceniane metodami jakościowymi, natomiast skomplikowane, nowe lub nietypowe ryzyka będą wymagać bardziej zaawansowanych metod ilościowych. Należy też pamiętać, że te drugie wymagają dokładnych danych statystycznych i historycznych dotyczących wypadków i incydentów. Ich efektywne stosowanie będzie możliwe tylko jeśli takie dane są dostępne.

Metody ilościowe poza tym są zazwyczaj bardziej kosztowne i czasochłonne. Decyzja o ich zastosowaniu powinna uwzględniać dostępne zasoby finansowe i ludzkie. Sprawdzają się długoterminowej, szczegółowej analizie ryzyka – np. w projektach inżynierskich lub procesach chemicznych. Jeśli zaś celem jest szybka identyfikacja i ocena ryzyk, bardziej odpowiednie okażą się metody jakościowe.

Wybór odpowiedniej metody oceny ryzyka powinien być przemyślany i dopasowany do specyfiki danego miejsca pracy oraz charakteru występujących zagrożeń. Zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe mają swoje zalety i ograniczenia. Znaczenie ma też ciągły monitoring i aktualizowanie oceny ryzyka, dzięki którym pracodawca może skutecznie reagować na zmieniające się warunki pracy oraz wprowadzać skuteczniejsze rozwiązania profilaktyczne. Włączenie pracowników w proces identyfikacji zagrożeń sprawia zaś, że są oni bardziej zaangażowani w dbanie o swoje bezpieczeństwo oraz bardziej świadomi potencjalnych zagrożeń.