Porażenie prądem: jak chronić pracowników podczas prac elektrycznych?
Kontakt z elektrycznością jest w naszych czasach powszechny. Zarówno w domach, jak i w miejscach pracy praktycznie stale otoczeni jesteśmy urządzeniami elektrycznymi, co niesie ze sobą ogromne korzyści, ale też zagrożenia. Do tych ostatnich zalicza się porażenie prądem. Aby uniknąć go w miejscu pracy, należy przestrzegać przepisów BHP i stosować odpowiednią odzież.
Chyba każdemu z nas przydarzyło się lekkie kopnięcie prądem. Jest to doświadczenie bolesne i nieprzyjemne, ale z reguły niezbyt groźne dla zdrowia (choć nigdy nie należy lekceważyć niebezpieczeństwa!). Niemniej, silne niepożądane działanie elektryczności na ludzki organizm może nieść ze sobą fatalne konsekwencje, ze śmiercią włącznie. Może ono być pośrednie (brak przepływu prądu przez ciało człowieka) lub bezpośrednie. Oddziaływanie pośrednie jest w stanie doprowadzić do takich urazów, jak:
1) oparzenia (z reguły pierwszego stopnia) wynikające z dotknięcia nagrzanych elementów;
2) urazy mechaniczne ciała, powstałe z powodu upadku z wysokości, przewrócenia się bądź upuszczenia trzymanego przedmiotu;
3) oparzenie łukiem elektrycznym - groźne dla życia;
4) uszkodzenia wzroku spowodowane dużą jaskrawością łuku elektrycznego.
Z kolei o oddziaływaniu bezpośrednim mówimy, kiedy zachodzi przepływ elektryczności przez ciało człowieka. Jest to właśnie porażenie prądem elektrycznym.
Porażenie prądem: przyczyny oraz jak je rozpoznać w miejscu pracy
Przyczyny porażenia prądem w miejscu pracy są liczne. Jedną z nich może być wypadek, wynikający z awarii urządzenia elektrycznego. Często jednak to takiej groźnej sytuacji dochodzi w wyniku niewłaściwego posługiwania się sprzętem elektrycznym, np. dotykania urządzeń czy materiałów przewodzących gołymi lub mokrymi rękoma. Do porażenia może też dojść w razie niestosowania norm zakładowych i przepisów BHP, w tym tych, które określają noszenie odzieży i obuwia o właściwościach antyelektrostatycznych i/lub ogniotrwałych. Ryzyko wystąpienia takiej sytuacji zwiększa również niewłaściwa organizacja pracy.
Aby rozpoznać porażenie prądem w miejscu pracy, należy zwracać uwagę na jego objawy, które są bardzo charakterystyczne.
Objawy porażenia prądem – na jakie sygnały zwrócić uwagę?
Bezpośredni przepływ elektryczności przez ciało jest bardzo niebezpieczny dla zdrowia i życia ludzkiego. Kiedy dojdzie do niego w miejscu pracy, należy jak najszybciej zareagować - działanie musi nastąpić, kiedy tylko dostrzeżone zostaną charakterystyczne objawy porażenia prądem.
Zaliczają się do nich przede wszystkim skurcze mięśni, silny ból oraz poparzenie skóry. W przypadku cięższych porażeń często wystąpić mogą zaburzenia oddychania oraz utrata przytomności; poszkodowany upada wówczas na ziemię, kurcząc ręce. W najgorszej sytuacji dojść może do zaburzeń pracy serca oraz zatrzymania krążenia i/lub oddechu, które rodzą największe ryzyko śmierci.
Wystąpienie poszczególnych objawów ich skala zależą od stopnia porażenia. Wpływ na niego mają następujące czynniki:
1) rodzaj prądu (zmienny, stały);
2) wartość napięcia;
3) opór ciała - chodzi przede wszystkim o wilgotność skóry;
4) drogę przepływu prądu przez ciało (najbardziej niebezpieczne są przepływy: przez mięsień sercowy, w poprzek klatki piersiowej oraz pionowy - np. z nogi do ręki; nieco mniej groźny jest przepływ krokowy, np. z nogi do nogi, bądź w ramach jednej ręki);
5) czas przepływu.
Jak pomóc osobie porażonej prądem? Pierwsza pomoc i skuteczne wskazówki
Osobie porażonej prądem należy udzielić pierwszej pomocy. Podczas wykonywania tej czynności zachować trzeba szczególną ostrożność, aby samemu nie ulec porażeniu. Przede wszystkim nie wolno dotykać osoby poszkodowanej bez uprzedniego odłączenia jej od źródła prądu. Dlatego trzeba najpierw odłączyć bezpieczniki, a następnie wyjąć z gniazdka wtyczkę urządzenia elektrycznego, jakie spowodowało porażenie. Użyć do tego należy przedmiotu, który nie przewodzi prądu, np. plastikowego lub drewnianego kija - absolutnie nie może to być żadne metalowe narzędzie!
Kiedy osoba porażona znajdzie się już poza zasięgiem elektryczności, w pierwszej kolejności trzeba sprawdzić, czy jest przytomna oraz czy oddycha. Następnie niezwłocznie wzywamy karetkę.
Jeżeli poszkodowany jest przytomny, można spokojnie oczekiwać na przyjazd ratowników medycznych. Gdy jednak nie można nawiązać z nim kontaktu, nie reaguje na pytania ani bodźce bólowe, ale oddycha i można wykluczyć uraz kręgosłupa, powinno się ułożyć go w pozycji bocznej. W razie zdiagnozowanie utraty przytomności i zatrzymania krążenia, w celu przywrócenia czynności życiowych, należy jak najszybciej przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
Ważne: żeby poprawnie sprawdzić oddech osoby porażonej prądem, trzeba udrożnić jej drogi oddechowe. W tym celu kładzie się jedną dłoń na czole poszkodowanego, drugą pod jego brodą i delikatnie odchyla jego głowę do tyłu. Należy sprawdzić, czy klatka piersiowa podnosi się i opada, nasłuchiwać oddechu oraz spróbować wyczuć go na swoim policzku. Oddech powinien być weryfikowany przez 10 sekund.
Jeśli poszkodowany nie oddycha, trzeba wykonać sztuczne oddychanie oraz masaż serca. W razie wystąpienia objawów wstrząsu (blada i zimna skóra, dreszcze i przyspieszone tętno), należy ułożyć porażonego w pozycji przeciwwstrząsowej, czyli na plecach, z uniesionymi nogami.
Oczywiście trzeba pozostać z osobą poszkodowaną do czasu przyjazdu pogotowia.
Wysokie ryzyko porażenia prądem: najbardziej zagrożone stanowiska pracy
Warto pamiętać, że porażenie prądem zdarzyć się może nie tylko w pracy, ale też w domu. Obecnie nie ma branży wolnej od takiego ryzyka. Jednakże niektóre stanowiska są szczególnie zagrożone wystąpieniem takiej niebezpiecznej sytuacji.
Chodzi oczywiście o wszystkie grupy zawodowe, gdzie pracownicy mają najbardziej bezpośredni kontakt z elektrycznością. Są to m.in.: elektrycy, technicy, monterzy, spawacze oraz pracownicy budowlani. Jednak praktycznie w każdym miejscu pracy istnieje ryzyko porażenia prądem. Aby je zminimalizować, urządzenia elektryczne powinny być odpowiednio zabezpieczone i stosowane we właściwy sposób, a pracownicy muszą przestrzegać norm BHP.
Minimalizacja ryzyka porażenia: odzież antystatyczna i antyelektrostatyczna
Pracując w środowisku, gdzie występuje znaczne ryzyko porażenia prądem, należy bezwzględnie zachowywać ostrożność oraz przestrzegać wszelkich procedur dotyczących bezpieczeństwa. Jednym z najskuteczniejszych czynników minimalizujących ryzyko porażenia, jest stosowanie środków ochrony osobistej oraz odzieży i obuwia roboczego o właściwościach antystatycznych i antyelektrostatycznych. Te pierwsze zapewniają ochronę przed elektrycznością statyczną (zapobiegają elektryzowaniu się ciała). Z kolei materiały antyelektrostatyczne służą odprowadzaniu ładunku elektrycznego, dzięki czemu zapobiegają porażeniu.
Do odzieży takiej zaliczają się:
1) kombinezony;
3) odzież ochronna do spawania;
4) buty robocze antyelektrostatyczne (zależnie od branży mogą to być różne rodzaje obuwia, np. półbuty); w miejscach, gdzie pracownik narażony jest na iskry lub odpryski, warto nosić buty spawalnicze.
Organizacja bezpiecznej pracy - ochrona przeciwporażeniowa w zakładzie pracy
Stosowanie odpowiedniej odzieży i przestrzeganie norm BHP są oczywiście niezbędne, aby zminimalizować ryzyko porażenia prądem. Równie istotna jest organizacja bezpiecznej pracy, polegająca nie tylko na podjęciu działań zmniejszających zagrożenie porażenia prądem, ale też wybuchu pożaru, jaki może stanowić skutek awarii urządzenia elektrycznego lub przewodów. Ochrona przeciwpożarowa w miejscu pracy oznacza, że musi ono spełniać wymagania techniczno-budowlane, instalacyjne i technologiczne określone w przepisach przeciwpożarowych. Obowiązkiem pracodawcy jest również zapewnienie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, a także ich konserwacja oraz naprawa. Pracownikom zapewnić trzeba bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji. Budynek, obiekt budowlany lub teren musi też być przygotowany do prowadzenia akcji ratowniczej. Należy ustalić sposoby postępowania na wypadek pożaru, a pracownicy muszą być zapoznani z przepisami przeciwpożarowymi.
